Raúl Zibechi: Καρτέλ και μεγάλα έργα: δύο όψεις της συσσώρευσης μέσω της υφαρπαγής

Τα στιγμιότυπα που δημοσιοποίησε η μεξικανική εφημερίδα La Jornada στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου 2023[1], τα οποία συνοδεύουν άρθρο του Hermann Bellinghausen, είναι ένα χειροπιαστό παράδειγμα του πολλαπλασιασμού των «αποτυχημένων κρατών» στη Λατινική Αμερική. Τα στιγμιότυπα είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα που παρουσιάζονταν από το ISIS / Ισλαμικό Κράτος και μπορείτε σε αυτά να δείτε μια φάλαγγα από φορτηγά με ένοπλους άνδρες που ανήκουν στο καρτέλ Sinaloa να εισέρχονται σε μια πόλη κοντά στα σύνορα της Τσιάπας και της Γουατεμάλας, ενώ τους υποδέχεται ο πληθυσμός.

Tην περιοχή διεκδικούν δύο καρτέλ –το Sinaloa και το Jalisco Nueva Generación– που ανταγωνίζονται για τον έλεγχο των εδαφών, των περασμάτων και των κατοίκων, εγκαθιστώντας σημεία ελέγχου σε υπό διεκδίκηση περιοχές, όπου «αναμειγνύονται με παλιές εδαφικές, ακόμη και θρησκευτικές, διαφορές».

Η πόλη San Cristóbal de las Casas αποτελεί μέρος ενός διαδρόμου για τη διακίνηση ναρκωτικών και μεταναστ(ρι)ών ο οποίος ξεκινά από τα σύνορα και κατευθύνεται βόρεια. Αυτός ο διάδρομος βρίσκεται στο επίκεντρο μιας αντιπαράθεσης που έχει γιγαντωθεί λόγω του τεράστιου κύματος μεταναστ(ρι)ών από την Κεντρική Αμερική, την Αϊτή και τη Βενεζουέλα, αλλά επίσης από το Αφγανιστάν και από άλλες ασιατικές χώρες. «Αποτελούν ένα ακόμα εμπόρευμα για τους εγκληματίες», λέει το προαναφερθέν άρθρο.

Η επισκοπή του San Cristóbal εξέδωσε έγγραφο με τίτλο «Η Τσιάπας διαρρηγνύεται από το οργανωμένο έγκλημα», το οποίο καταγγέλλει ότι «εγκληματικές ομάδες έχουν καταλάβει την επικράτειά μας και βρισκόμαστε υπό κοινωνική ψύχωση σε κατάσταση πολιορκίας, με μπλόκα ναρκεμπόρων, που χρησιμοποιούν ως ανθρώπινους φραγμούς την κοινωνία των πολιτών».

Η επισκοπή καταγγέλλει επίσης ότι «η σιωπή των αρχών θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ακεραιότητα και καταδεικνύει μια πολιτεία αποτυχημένη, χρεοκοπημένη ή/και σε συνεννόηση με εγκληματικές ομάδες: από δημοτικούς και περιφερειακούς εισαγγελείς, δημοτικούς προέδρους, μέχρι τις πολιτειακές και την ομοσπονδιακή κυβερνήσεις». Οι άνθρωποι της θρησκείας τονίζουν την ύπαρξη ελλείψεων λόγω του αναγκαστικού κλεισίματος των αγορών, που προσθέτει αβεβαιότητα στην ήδη πολύπλοκη καθημερινότητα.

Μια ομάδα έξι κοινωνικών οργανώσεων από το νότιο Μεξικό και την Κεντρική Αμερική, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υποστήριξη των μεταναστ(ρι)ών και τη λαϊκή εκπαίδευση, διαβεβαιώνουν ότι τα τελευταία δύο χρόνια ο πληθυσμός έχει εγκλωβιστεί στη βία, που εμποδίζει την μετακίνηση και τον αγροτικό κύκλο, σε «μια προσπάθεια πλήρους υποταγής και φίμωσης του πληθυσμού, ο οποίος βρίσκεται διαρκώς υπό απειλή, με συνενοχή των δημοτικών αρχών, τις οποίες δεν εμπιστεύεται πια προκειμένου να καταγγείλει τα γεγονότα και να ζητήσει υποστήριξη» (https://goo.su /wkVauh ).

Ο πρόεδρος Andrés Manuel López Obrador υποβάθμισε τη σοβαρότητα των γεγονότων λέγοντας ότι αυτοί που διακίνησαν τα στιγμιότυπα είναι «συντηρητικοί», διαβεβαιώνοντας ότι «δεν υπήρξαν πολλοί θάνατοι» στην περιοχή και ότι δεν είναι «ένα γενικό ζήτημα» αλλά μια υπόθεση της περιφέρειας, για την οποία «έχουν ήδη ληφθεί μέτρα». Στο ίδιο μήκος κύματος, προ ημερών υπερασπίστηκε τον Στρατό στην αντιπαράθεσή του με τους πατέρες και τις μητέρες των 43 εξαφανισθέντων από την Ayotzinapa.

Πιστεύω ότι είναι απαραίτητη μια ανάλυση που υπερβαίνει τα συγκεκριμένα ζητήματα, για να εμβαθύνει στους δομικούς λόγους για αυτό που συμβαίνει σε μεγάλα τμήματα του Μεξικού, της Κεντρικής Αμερικής, της Αϊτής και σε όλο και περισσότερες περιοχές της Νότιας Αμερικής.

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να κατανοήσουμε το οργανωμένο έγκλημα ως μέρος του οικονομικού μοντέλου που ονομάζουμε συσσώρευση μέσω της υφαρπαγής ή της κλοπής. Η εξόρυξη, οι μονοκαλλιέργειες, τα μεγάλα έργα υποδομής όπως το «τρένο Μάγια» και η οικοδομική κερδοσκοπία έχουν ως κοινό στοιχείο την ιδιοποίηση των κοινών αγαθών, όπως η γη και το νερό, για τη μετατροπή της ζωής και της φύσης σε εμπορεύματα.

Το έγκλημα κάνει ακριβώς το ίδιο, έχει τη δυνατότητα να διακινεί ό,τι βρίσκει (από ανθρώπους και όργανα μέχρι παράνομες ουσίες ή προϊόντα της φύσης), χρησιμοποιώντας σε βαθμό κατάχρησης την πιο ακραία βία. Το κράτος και οι διεθνικές εταιρείες καταφεύγουν επίσης στη βία, αλλά με περισσότερη επισφάλεια, όπως αποδεικνύεται από την περίπτωση της Berta Cáceres.

Το οργανωμένο έγκλημα είναι κεφάλαιο στην πιο καθαρή μορφή, χωρίς τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι εργατικές οργανώσεις. Ως εκ τούτου, στόχος του είναι η πλήρης υποταγή των πληθυσμών. Γι’ αυτό χρησιμοποιεί τον τρόμο, για να κλέβει πιο εύκολα και με απόλυτη ατιμωρησία.

Δεύτερον, τα κράτη λειτουργούν παράλληλα με το έγκλημα. Δεν το καταπολεμούν, δεν το αντιμετωπίζουν. Όπως καταγγέλλουν η επισκοπή και πολλές ακαδημαϊκές μελέτες και δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, το έγκλημα δεν μπορεί να ευδοκιμήσει χωρίς την υποστήριξη του ένοπλου μηχανισμού (αστυνομία και στρατός), των θεσμικών φορέων (από τους δήμους έως τις εθνικές ή ομοσπονδιακές κυβερνήσεις), χωρίς τη συνενοχή του δικαστικού μηχανισμού και χωρίς τα μέσα ενημέρωσης να προσπαθούν να κρύψουν το παρασκήνιο αυτών των συγκλίσεων.

Αυτή η συνεργασία κράτους και εγκλήματος έχει γίνει ένα δομικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, τουλάχιστον στη Λατινική Αμερική, το οποίο δεν εξαρτάται πλέον από το ποιες πολιτικές δυνάμεις βρίσκονται στην κυβέρνηση. Αφενός, το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο συμπεριφέρεται με εγκληματικό τρόπο και, αφετέρου, το οργανωμένο έγκλημα ακολουθεί τη λογική της συσσώρευσης μέσω της υφαρπαγής, που είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο σημερινός καπιταλισμός. Το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο και το οργανωμένο έγκλημα δεν ταυτίζονται, αλλά δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κάνουν συμμαχίες και να συνεργάζονται γιατί φέρουν το ίδιο DNA: κέρδη και συσσώρευση με κάθε τρόπο.

Τρίτον, το οργανωμένο έγκλημα έχει τους ίδιους εχθρούς με το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο: εργαζόμενους, λαϊκούς τομείς, ιθαγενείς και μαύρους/ες, μετανάστ(ρι)ες και φτωχές γυναίκες. Αυτός είναι ένας άλλος παράγοντας που ενθαρρύνει τη σύγκλιση των συμφερόντων τους. Ο στρατός στην Τσιάπας δεν κάνει το παραμικρό κατά του εγκλήματος, αλλά έχει περικυκλώσει τις βάσεις υποστήριξης των Ζαπατίστας και ενθαρρύνει το έγκλημα να τους επιτεθεί.

Τα αντισυστημικά κινήματα δεν έχουν βρει ακόμη τρόπους να αντιμετωπίσουν τη συμμαχία μεταξύ κρατών-οικονομικού κεφαλαίου-οργανωμένου εγκλήματος. Αυτή η συμμαχία αποτελεί μια πολύ ισχυρή δύναμη που έχει εγκατασταθεί στα εδάφη των αυτόχθονων λαών, ενάντια στην οποία οι παλιοί τρόποι αγώνα και οργάνωσης δεν ωφελούν. Ο χρόνος θα δείξει αν μπορούμε να ξεπεράσουμε τους περιορισμούς για να αντιμετωπίσουμε αυτή τη νέα πραγματικότητα.

(Δημοσιεύτηκε στο ειδησεογραφικό portal «Naiz», Χώρα των Βάσκων, 1 Οκτώβρη 2023: https://www.naiz.eus/en/iritzia/articulos/narco-y-megaobras-dos-caras-de-la-acumulacion-por-despojo)

[1] https://www.jornada.com.mx/noticia/2023/09/24/estados/disputa-de-territorios-genera-violencia-nunca-antes-vista-1769