Μέρος Εικοστό και Τελευταίο: Τα Κοινά και η Μη Ιδιοκτησία

«Άνοιξε καλά τα μάτια σου, γιε μου, και ακολούθα το πουλί Πουχούι.[i] Αυτό δεν λαθεύει. Το πεπρωμένο του είναι σαν το δικό μας: να περπατάει το δρόμο για να μην χάνονται άλλοι».

Ermilo Abreu Gómez. Canek

Σε κάποια περασμένη περίσταση, θα ’ναι κιόλας κάμποσα χρόνια, οι ζαπατιστικοί λαοί εξήγησαν τον αγώνα τού «ως γυναίκες που είμαστε», επισημαίνοντας, όχι ένα ζήτημα απλής βούλησης, διαθεσιμότητας ή ανάλυσης, αλλά την υλική βάση που κατέστησε δυνατή αυτή την αλλαγή: την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών ζαπατίστας. Και δεν αναφέρονταν στην ύπαρξη δουλειάς και μισθού ή στην ελεημοσύνη σε χρήμα με την οποία οι κυβερνήσεις όλου του πολιτικού φάσματος εξαγοράζουν ψήφους και υποστήριξη. Υποδείκνυαν τη συλλογική εργασία ως το γόνιμο έδαφος για αυτή την αλλαγή. Δηλαδή, την οργανωμένη εργασία που δεν έχει στόχο την ατομική ευημερία αλλά εκείνην της ομάδας. Δεν επρόκειτο μόνο για μαζώξεις για χειροτεχνίες, εμπόριο, κτηνοτροφία ή τη σπορά και τη συγκομιδή καλαμποκιού, καφέ, λαχανικών. Αλλά επίσης, και ίσως πάνω απ’ όλα, για τους δικούς τους, τους χωρίς άντρες, χώρους. Φανταστείτε, σε εκείνους τους καιρούς και τόπους για τι μίλαγαν και μιλάνε μεταξύ τους: για τους πόνους τους, τους θυμούς τους, τις ιδέες τους, τις προτάσεις τους, τα όνειρά τους.

Δεν θα επεκταθώ παραπάνω σε αυτό – οι συντρόφισσες έχουν τη δική τους φωνή, ιστορία και προορισμό. Το αναφέρω μόνο επειδή μένει να γνωστοποιήσουμε ποια είναι η υλική βάση πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί η νέα φάση που έχουν αποφασίσει οι ζαπατιστικές κοινότητες. Η νέα πρωτοβουλία, όπως θα την χαρακτήριζαν οι απέξω.

Έχω την υπερηφάνεια να επισημάνω πως όχι μόνο ολόκληρη η πρόταση, από τη σύλληψή της, υπήρξε προϊόν συλλογικά της οργανωτικής ηγεσίας των ζαπατίστας –όλοι τους ιθαγενείς με ρίζες Μάγια–, αλλά επίσης ότι η δουλειά μου περιορίστηκε στην παροχή πληροφοριών που οι αρχηγίνες και οι αρχηγοί μου «διασταύρωσαν» με τις δικές τους, και στη συνέχεια στην αναζήτηση και την τεκμηρίωση αντιρρήσεων και πιθανών και μελλοντικών αποτυχιών (η «υπόθεση» που αναφέρθηκε σε προηγούμενο κείμενο). Στο τέλος, όταν τελείωσαν τις συζητήσεις τους και οριστικοποίησαν την κεντρική ιδέα για να την υποβάλουν σε διαβούλευση με όλους τους λαούς, εμένα με κατέπληξε τόσο όσο και εσάς πιθανόν τώρα που θα την μάθετε.

Σε αυτό το νέο απόσπασμα της συνέντευξης με τον Εξεγερμένο Υποδιοικητή Μοϊσές, μας εξηγεί πώς κατέληξαν σε αυτή την ιδέα των «κοινών». Ίσως κάποιοι από εσάς μπορούν να εκτιμήσουν τη βαθιά επαναστατική και ανατρεπτική έννοια αυτής της ιδέας, στην οποία, ως συνήθως, παίζουμε την ίδια μας την ύπαρξη.

Ο Καπετάνιος.

-*-

Η ΜΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ.

Λοιπόν, συνοψίζοντας, αυτή είναι η πρότασή μας: να καθιερώσουμε εκτάσεις της ανακτημένης γης ως κοινή γη, ως «κοινά». Δηλαδή, χωρίς ιδιοκτησία. Ούτε ιδιωτική, ούτε του εχίδο,[ii] ούτε κοινοτική, ούτε κρατική, ούτε πολιτειακή, ούτε εταιρική, ούτε οτιδήποτε άλλο. Μια μη ιδιοκτησία της γης. Όπως λένε: «γη χωρίς χαρτιά». Έτσι, σε αυτές τις εκτάσεις που θα οριστούν, αν ρωτήσουν ποιος είναι ο ιδιοκτήτης ή ποιανού είναι αυτή η γη, η απάντηση θα είναι: «κανενός», δηλαδή «γη των κοινών».

Αν ρωτήσουν αν είναι γη των ζαπατίστας, των κομματικών ή ξέρω ’γω ποιων άλλων, τότε η απάντηση θα είναι κανενός από αυτούς. Ή όλων, που είναι το ίδιο. Δεν υπάρχει επίτροπος ή εκπρόσωπος για να τον εξαγοράσουν, να τον δολοφονήσουν, να τον εξαφανίσουν. Αυτό που υπάρχει είναι λαοί που δουλεύουν και φροντίζουν αυτή τη γη. Και την υπερασπίζονται.

Ένα σημαντικό σημείο είναι ότι, για να γίνει εφικτό αυτό, πρέπει να υπάρξει μια συμφωνία μεταξύ των κατοίκων, αδιάφορο αν είναι κομματικοί ή ζαπατίστας. Που σημαίνει, πρέπει να μιλήσουν μεταξύ τους και όχι με τις κακές κυβερνήσεις. Το να ζητάς την άδεια των κακών κυβερνήσεων μόνο διχασμούς, ακόμη και θανάτους, έχει φέρει ανάμεσα στους χωρικούς.

Έτσι, με σεβασμό στη γη που είναι προσωπική-οικογενειακή ιδιοκτησία και αυτήν που είναι για συλλογική εργασία, δημιουργείται, σε εκτάσεις που ανακτήθηκαν στα χρόνια του πολέμου, αυτή η μη ιδιοκτησία. Και η πρόταση είναι να δουλεύεται από κοινού εκ περιτροπής, χωρίς να ενδιαφέρει τι κόμμα, τι θρησκεία, τι χρώμα, τι σωματική διάπλαση, ή τι φύλο είσαι.

Οι κανόνες είναι απλοί: πρέπει να υπάρχει συμφωνία ανάμεσα στους κατοίκους μιας περιοχής. Δεν καλλιεργούνται ναρκωτικά, η γη δεν πουλιέται, δεν επιτρέπεται η είσοδος οποιασδήποτε επιχείρησης ή βιομηχανίας. Αποκλείονται οι παραστρατιωτικοί. Το προϊόν της εργασίας σε αυτή τη γη ανήκει σε αυτούς που τη δουλεύουν για τον συμφωνημένο χρόνο. Δεν υπάρχουν φόροι ή πληρωμές δεκάτης. Κάθε εγκατάσταση που χτίζεται παραμένει για την επόμενη ομάδα. Παίρνουν μόνο το προϊόν της εργασίας τους. Αλλά για όλα αυτά θα μιλήσουμε, αργότερα, πιο αναλυτικά.

Αυτό, έτσι πολύ χοντρικά, είναι που προτάθηκε και συζητήθηκε με όλους τους ζαπατιστικούς λαούς. Και προέκυψε ότι η συντριπτική πλειοψηφία συμφώνησε. Και επίσης ότι, σε ορισμένες ζαπατιστικές περιοχές, αυτό συνέβαινε κιόλας εδώ και χρόνια.

Εμείς, που λες, αυτό που κάναμε ήταν να προτείνουμε ένα δρόμο για να μπορέσουμε να διασχίσουμε τη θύελλα και να φτάσουμε με το καλό στην άλλη πλευρά. Και να μην κάνουμε αυτό το δρόμο μόνοι μας ως ζαπατίστας, αλλά όλοι μαζί ως αυτόχθονες λαοί που είμαστε. Φυσικά, από αυτή την πρόταση θα προκύψουν κι άλλα: για την υγεία, την εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη, τη διακυβέρνηση, τη ζωή. Ας πούμε ότι τα θεωρούμε απαραίτητα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τη θύελλα.

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΗΜΑΤΙΣΜΟ.

Και πώς μας ήρθε στο μυαλό; Λοιπόν, θα σου πω. Είδαμε διάφορα πράγματα. Πάει να πει, δεν μας ήρθε με μιας αυτή η ιδέα. Σα να μαζεύτηκαν διάφορα και μετά τα εξετάσαμε κομμάτι κομμάτι και στο τέλος πια όλα μαζί.

Το ένα, λοιπόν, ήταν η θύελλα. Όλα όσα αφορούν τη δυσθυμία της φύσης. O τρόπος της να διαμαρτύρεται, κάθε φορά και πιο δυνατά, κάθε φορά και πιο τρομερά. Γιατί μιλάμε για καταστροφή, αλλά πολύ συχνά αυτό που συμβαίνει είναι ότι η φύση ανακτά έναν τόπο. Ή επιτίθεται στις εισβολές του συστήματος: στα φράγματα, για παράδειγμα· σε τουριστικές περιοχές, για παράδειγμα, που χτίζονται πάνω στο θάνατο των ακτών· σε μεγάλα έργα που τραυματίζουν, πληγώνουν τη γη. Υπάρχει λοιπόν απάντηση. Μερικές φορές απαντάει γρήγορα, μερικές φορές αργεί. Και ο άνθρωπος, αυτό που έχει κάνει το σύστημα στον άνθρωπο είναι να στέκει σαστισμένος. Δεν αντιδράει. Παρόλο που βλέπει τη δυστυχία να ’ρχεται, παρόλο που βλέπει ότι υπάρχουν προειδοποιήσεις, ότι υπάρχουν συναγερμοί, συνεχίζει σαν να μην τρέχει τίποτα, κι έτσι συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Λένε ότι αυτού του είδους η δυστυχία ήρθε ξαφνικά. Αλλά εδώ και αρκετά χρόνια είναι φανερό ότι υπάρχουν προειδοποιήσεις πως θα πληρωθεί το τίμημα για την καταστροφή της φύσης. Το αναλύει και το αποδεικνύει η επιστήμη, όχι εμείς. Εμείς πάλι, σαν άνθρωποι της γης, το βλέπουμε. Είναι όλα ανώφελα.

Η δυστυχία δεν εμφανίζεται ξαφνικά στο σπίτι σου, όχι. Πρώτα πλησιάζει, κάνει το σαματά της για να καταλάβεις ότι έρχεται. Χτυπάει την πόρτα σου. Σπάει τα πάντα. Όχι μόνο το σπίτι σου, τους ανθρώπους σου, τη ζωή σου, αλλά και την καρδιά σου. Δεν είσαι ήρεμος πια.

Το άλλο είναι αυτό που ονομάζουν κοινωνική αποσύνθεση, ή αυτό που λένε ότι ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί εξαιτίας της βίας. Δηλαδή: μια κοινότητα ανθρώπων σχετίζεται μεταξύ της με ορισμένους κανόνες ή νόρμες ή συμφωνίες, όπως λέμε εμείς. Μερικές φορές υπάρχουν γραπτοί νόμοι κι άλλες δεν υπάρχει τίποτα γραμμένο, αλλά όπως και να ’χει ο κόσμος ξέρει. Σε πολλές κοινότητες το λένε «συμφωνητικό», που σημαίνει ότι διατυπώνεται με λέξεις: «Αυτό μπορεί να γίνεται, αυτό δεν μπορεί να γίνεται, αυτό πρέπει να γίνεται», και ούτω καθεξής. Για παράδειγμα: όποιος εργάζεται προχωράει μπροστά, αυτός που δεν δουλεύει, την πατάει· είναι κακό να εξαναγκάζεις κάποιον να κάνει κάτι που δεν θέλει, για παράδειγμα στην περίπτωση των αντρών εναντίον των γυναικών· είναι κακό να ασκείται βία στα αδύναμα άτομα· είναι κακό να σκοτώνεις, να κλέβεις, να βιάζεις. Αλλά τι συμβαίνει αν γίνεται το αντίθετο; Αν επιβραβεύεται το κακό και διώκεται και τιμωρείται η καλοσύνη; Για παράδειγμα, ένας ιθαγενής αγρότης που βλέπει ότι είναι λάθος η καταστροφή ενός δάσους, μετατρέπεται σε φύλακά του. Προστατεύει το δάσος λοιπόν, από όποιον το καταστρέφει για να βγάζει κέρδος. Αυτό, το να υπερασπίζεσαι, είναι κάτι καλό, γιατί αυτός ο αδελφός ή η αδελφή φροντίζουν τη ζωή. Αυτό είναι ανθρώπινο, δεν έχει να κάνει με κάποια θρησκεία. Συμβαίνει όμως αυτός ο υπερασπιστής να διώκεται, να φυλακίζεται και, όχι σπάνια, να δολοφονείται. Και αν κάποιος ρωτήσει ποιο είναι το έγκλημά του, γιατί τον σκότωσαν, ακούγεται ότι το έγκλημά του ήταν ότι υπερασπιζόταν τη ζωή, όπως στην περίπτωση του αδελφού Σαμίρ Φλόρες Σομπεράνες. Εκεί λοιπόν φαίνεται καθαρά ότι το σύστημα είναι άρρωστο, ότι πια δεν έχει θεραπεία και ότι πρέπει να ψάξουμε αλλού.

Τι χρειάζεται για να συνειδητοποιήσουμε αυτή την αρρώστια, αυτή τη σαπίλα της ανθρωπότητας; Δεν χρειάζεται θρησκεία, ούτε επιστήμη, ούτε ιδεολογία. Αρκεί να κοιτάξεις, να ακούσεις, να νιώσεις.

Και κει βλέπουμε ότι τα μεγάλα Αφεντικά, τους καπιταλιστές, ποσώς τους νοιάζει τι θα συμβεί αύριο. Θέλουν τα κέρδη τους σήμερα. Όσο το δυνατόν πιο πολλά και όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Δεν έχει σημασία να τους πεις «κοίτα, αυτό που κάνεις καταστρέφει και η καταστροφή εξαπλώνεται, μεγαλώνει, γίνεται ανεξέλεγκτη και επιστρέφει σε σένα. Σαν να έφτυνες προς τα πάνω ή να κατουρούσες κόντρα στον άνεμο. Σου γυρνάει πίσω». Και κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι τι καλά που η δυστυχία χτυπάει έναν παλιάνθρωπο. Αλλά φαίνεται ότι, πριν από αυτόν, χτυπάει πολλούς ανθρώπους που δεν ξέρουν καν γιατί. Όπως τα παιδιά, για παράδειγμα. Τι να ξέρει ένα παιδί για θρησκείες, ιδεολογίες, πολιτικά κόμματα ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά το σύστημα ρίχνει την ευθύνη σε αυτά τα παιδιά. Τα κάνει να πληρώσουν. Καταστρέφει στο όνομά τους, σκοτώνει στο όνομά τους, ψεύδεται στο όνομά τους. Και τους κληροδοτεί θάνατο και καταστροφή.

Λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα καλυτερέψει το πράγμα. Το ξέρουμε ότι θα γίνει χειρότερο. Και ότι πρέπει, όπως και να ’χει, να διασχίσουμε τη θύελλα και να φτάσουμε στην άλλη πλευρά. Να επιβιώσουμε.

Ένα άλλο πράγμα είναι αυτό που είδαμε στο Ταξίδι για τη Ζωή. Αυτό που υπάρχει σε κείνα τα μέρη που υποτίθεται ότι είναι πιο προχωρημένα, που είναι πιο ανεπτυγμένα όπως λένε. Είδαμε ότι είναι ένα ψέμα όλα αυτά για τον «δυτικό πολιτισμό», για την «πρόοδο» και άλλα τέτοια. Είδαμε ότι εκεί υπήρχαν όσα χρειάζονται για πολέμους και εγκλήματα. Βέβαια, είδαμε δύο πράγματα: Το ένα προς τα πού βαδίζει η θύελλα αν δεν κάνουμε τίποτα. Το άλλο αυτό που χτίζουν άλλες οργανωμένες αντιστάσεις σ’ αυτές τις γεωγραφίες. Που σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι βλέπουν το ίδιο που βλέπουμε κι εμείς. Δηλαδή, τη θύελλα.

Χάρη σε αυτούς τους αδελφούς λαούς, μπορέσαμε να διευρύνουμε τη ματιά μας, να την κάνουμε πιο πλατιά. Που πάει να πει, όχι μόνο να κοιτάξουμε πιο μακριά, αλλά και να δούμε περισσότερα πράγματα. Παραπάνω κόσμο, δηλαδή.

Κι έτσι εμείς, ως ιθαγενείς λαοί που είμαστε, αναρωτιόμαστε τι είναι λοιπόν αυτό που κάνουμε κι αν χρησιμεύει, κι αν ο καθένας εκεί έξω μπορεί να το δει. Αλλά βλέπουμε αυτούς τους αδερφούς που συμπεριφέρονται έτσι, να μη δίνουν δεκάρα για το τι συμβαίνει στους άλλους, να κοιτάνε μόνο την πάρτη τους, κι ας τους συμβαίνει το ίδιο. Πιστεύουν ότι είναι ασφαλείς κλεισμένοι στον εαυτό τους. Αλλά μάταια.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ.

Έτσι λοιπόν σκεφτήκαμε, θυμηθήκαμε πώς ήταν πριν. Το μιλήσαμε με τους προγόνους μας. Τους ρωτήσαμε αν πριν ήταν έτσι. Τους ζητήσαμε να μας πουν αν υπήρχε πάντα το σκοτάδι, ο θάνατος, η καταστροφή. Από πού ήρθε αυτή η αντίληψη του κόσμου; Πώς έγινε και γαμήθηκαν τα πάντα; Σκεφτόμαστε ότι αν γνωρίζουμε πότε και πώς χάθηκε το φως, η καλή σκέψη, η ολοκληρωμένη γνώση για το τι είναι καλό και τι κακό, τότε ίσως μπορούμε να το βρούμε και με αυτό να αγωνιστούμε για να γίνουν ξανά όλα πλήρη, όπως πρέπει να είναι, με σεβασμό στη ζωή.

Και έτσι είδαμε πώς έγινε όλο αυτό, και είδαμε ότι ήρθε με την ατομική ιδιοκτησία. Και ότι δεν είναι θέμα να αλλάξουμε το όνομα και να πούμε ότι υπάρχει συλλογική ιδιοκτησία (propiedad ejidal) ή μικρή ιδιοκτησία ή κρατική ιδιοκτησία. Γιατί σε όλες τις περιπτώσεις είναι η κακή κυβέρνηση που δίνει τα χαρτιά. Δηλαδή είναι η κακή κυβέρνηση αυτή που λέει αν κάτι υπάρχει και, με τα τεχνάσματά της, ότι παύει να υπάρχει. Όπως έγινε με τη μεταρρύθμιση του Salinas de Gortari και με τα πλήγματα κατά της κοινοτικής ιδιοκτησίας, που υπήρχε μόνο αν ήταν καταγραμμένη και που, με τους ίδιους νόμους, τη μειώνουν μέχρι να την εξαφανίσουν. Και η κοινοτική ιδιοκτησία, ακόμη και η καταγραμμένη, επίσης προκαλεί διχασμούς και συγκρούσεις. Γιατί αυτές οι γαίες ανήκουν νομικά σε κάποιους, αλλά εναντίον άλλων. Τα χαρτιά της ιδιοκτησίας δεν λένε «αυτό είναι δικό σου», αυτό που λένε είναι «αυτό δεν είναι εκείνου, ορμήξτε του».

Κι έχεις τους χωρικούς να κάνουν τα πάντα για να τους δώσουν ένα χαρτί που να λέει ότι είναι δικό τους αυτό που ήδη είναι δικό τους, γιατί το δουλεύουν οι ίδιοι. Και αγρότες να πολεμάνε ενάντια σε αγρότες, ούτε καν για ένα κομμάτι γης, όχι, αλλά για ένα χαρτί που λέει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης αυτής της γης. Και σ’ αυτόν που έχει περισσότερα χαρτιά, μεγαλύτερη οικονομική ενίσχυση, δηλαδή μεγαλύτερη εξαπάτηση. Γιατί αν έχεις χαρτί, σου δίνουν κοινωνικά προγράμματα, αλλά σου ζητάνε να υποστηρίξεις, για παράδειγμα, έναν υποψήφιο γιατί αυτός θα σου δώσει το χαρτί και θα σου δώσει και λεφτά. Αλλά προκύπτει ότι αυτή η ίδια κυβέρνηση σε εξαπατά, γιατί αυτό το χαρτί το πουλάει σε μια εταιρεία. Και ύστερα καταλήγει να έρχεται η εταιρεία και να σου λέει ότι πρέπει να φύγεις γιατί αυτή η γη δεν είναι δική σου, επειδή το χαρτί το έχει τώρα ο γαμημένος ο επιχειρηματίας. Και φεύγεις με το καλό ή με το κακό. Έχουν στρατούς, αστυνομίες και παραστρατιωτικούς για να σε πείσουν να φύγεις.

Αρκεί η εταιρεία να πει ότι θέλει τα τάδε εδάφη, για να διατάξει η κυβέρνηση την απαλλοτρίωση αυτών των γαιών, και τότε λέει στην εταιρεία να κάνει την επιχείρησή της «για ένα διάστημα». Αυτό κάνουν με τα μεγάλα έργα.

Και όλα αυτά για ένα κωλόχαρτο. Ακόμα και να είναι το χαρτί από την εποχή της Νέας Ισπανίας, το χαρτί δεν αξίζει για τον ισχυρό. Είναι μια απάτη. Είναι για να δείχνεις εμπιστοσύνη και να είσαι ήσυχος μέχρι το σύστημα να ανακαλύψει ότι, κάτω από τη φτώχεια σου, υπάρχει πετρέλαιο, χρυσός, ουράνιο, ασήμι. Ή ότι υπάρχει μια πηγή με καθαρό νερό, και τώρα συμβαίνει το νερό να είναι πια ένα εμπόρευμα που αγοράζεται και πουλιέται.

Ένα εμπόρευμα όπως ήταν οι γονείς σου. Όπως ήταν οι παππούδες σου, οι προπαππούδες σου. Ένα εμπόρευμα όπως είσαι εσύ και θα ’ναι τα παιδιά σου, τα εγγόνια σου, τα δισέγγονά σου και ούτω καθεξής για πολλές γενιές.

Αυτό το χαρτί, λοιπόν, είναι σαν τις ετικέτες των εμπορευμάτων στις αγορές, είναι η τιμή της γης, της δουλειάς σου, των απογόνων σου. Και δεν το έχεις πάρει είδηση αλλά είσαι ήδη στην ουρά του ταμείου και θα φτάσεις εκεί. Και η κατάληξη είναι ότι όχι μόνο πρέπει να πληρώσεις αλλά κι ότι θα βγεις από το μαγαζί και θα διαπιστώσεις ότι σου πήραν και το εμπόρευμα κι ότι δεν έχεις καν το χαρτί για το οποίο τόσο αγωνίστηκες εσύ και οι πρόγονοί σου. Και ότι στα παιδιά σου ίσως κληροδοτήσεις ένα χαρτί, ίσως και ούτε καν αυτό. Τα κυβερνητικά χαρτιά είναι το τίμημα της ζωής σου, και πρέπει να πληρώσεις αυτό το τίμημα με τη ζωή σου. Είσαι, με άλλα λόγια, ένα νόμιμο εμπόρευμα. Αυτή είναι η μόνη διαφορά με τη σκλαβιά.

Τότε οι πιο παλιοί σού αφηγούνται ότι το πρόβλημα, ο διχασμός, οι διαφωνίες και οι καυγάδες, ήρθαν όταν ήρθαν τα χαρτιά της ιδιοκτησίας. Όχι ότι πριν δεν υπήρχαν προβλήματα, λύνονταν όμως με συμφωνία.

Και το πρόβλημα είναι ότι μπορείς να φτιάξεις πολλά χαρτιά που να μοιράζουν τη γη πολλές φορές, αλλά η γη δεν αυξάνεται όπως τα χαρτιά. Ένα εκτάριο παραμένει ένα εκτάριο, ακόμη κι αν υπάρχουν πολλά χαρτιά.

Έτσι συμβαίνει τώρα με αυτό που αποκαλούν Τέταρτο Μετασχηματισμό και το πρόγραμμά του «Σπέρνοντας Ζωή»: στα εχίδο υπάρχουν οι δικαιούχοι –που είναι οι ejidatarios[iii] που έχουν το χαρτί που λέγαμε του αγροτικού πιστοποιητικού– και οι αιτούντες που, αν και συμμετέχουν στην κοινότητα, δεν έχουν χαρτί, επειδή η γη έχει ήδη διανεμηθεί. Υποτίθεται ότι οι αιτούντες είναι αυτό, αιτούνται ένα κομμάτι γης. Αλλά στην πραγματικότητα αιτούνται ένα χαρτί που να λέει ότι είναι αγρότες που δουλεύουν τη γη. Λοιπόν, δεν είναι ότι η κυβέρνηση έρχεται και τους λέει ότι αυτή είναι η γη που τους αντιστοιχεί. Όχι. Τους λέει ότι αν αποδείξουν την ιδιοκτησία δύο εκταρίων, θα τους δώσουν την οικονομική ενίσχυση. Αλλά αυτά τα δύο εκτάρια, από πού προέρχονται; Λοιπόν, από τους δικαιούχους.

Δηλαδή, η γη που το χαρτί λέει ότι είναι ιδιοκτησία κάποιου, πρέπει να σπάσει σε κομμάτια για τους αιτούντες. Πρέπει να κομματιαστεί για να μπορέσουν να υπάρξουν διάφορα χαρτιά από ένα και μόνο χαρτί. Δεν υπάρχει αγροτική ανακατανομή, υπάρχει κομμάτιασμα της ιδιοκτησίας. Και τι γίνεται αν ο δικαιούχος δεν θέλει ή δεν μπορεί; Οι γιοί του θέλουν την οικονομική ενίσχυση, αλλά χρειάζονται το χαρτί. Κι έτσι τσακώνονται με τον πατέρα. Οι κόρες; Ούτε καν λαμβάνονται υπόψη, οι γυναίκες δεν μετράνε στο κομμάτιασμα των χαρτιών. Και παλεύουν μέχρι θανάτου οι γιοι ενάντια στους πατεράδες. Και κερδίζουν οι γιοι, και με αυτό το χαρτί –γιατί η γη παραμένει η ίδια και συνεχίζει να βρίσκεται εκεί που ήταν– παίρνουν τα λεφτά τους. Με αυτά τα λεφτά χρεώνονται, αγοράζουν κάτι, ή τα μαζεύουν για να πληρώσουν τον διακινητή για να πάνε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και καθώς δεν τους φτάνουν, πουλάνε λοιπόν το χαρτί σε άλλον. Πηγαίνουν να δουλέψουν στο εξωτερικό και καταλήγουν να βγάζουν χρήματα για να ξεπληρώνουν αυτούς που τους δάνεισαν. Ναι, στέλνουν τα εμβάσματα στους δικούς τους, αλλά οι οικογένειές τους τα χρησιμοποιούν για να πληρώσουν το χρέος. Μετά από λίγο καιρό, αυτός ο γιος επιστρέφει ή τον επιστρέφουν. Αυτό, αν δεν τον σκοτώσουν ή δεν τον απαγάγουν. Αλλά πια δεν έχει γη, γιατί πούλησε το χαρτί και τώρα αυτή η γη είναι εκείνου που έχει το χαρτί. Σκότωσε λοιπόν τον πατέρα του για ένα κομμάτι χαρτί που πια δεν το έχει. Και έτσι πρέπει να βρει τα λεφτά για να ξαναγοράσει το χαρτί.

Ο πληθυσμός αυξάνεται, αλλά η γη δεν αυξάνεται. Υπάρχουν περισσότερα χαρτιά, αλλά μόνο η ίδια έκταση γης. Τι θα συμβεί; Ότι τώρα σκοτώνονται μεταξύ τους οι δικαιούχοι και οι αιτούντες, αλλά αργότερα θα αλληλοσκοτώνονται οι αιτούντες. Τα παιδιά τους θα τσακώνονται μεταξύ τους, έτσι όπως τσακώθηκαν με τους γονείς τους.

Για παράδειγμα: είσαι δικαιούχος με 20 εκτάρια και έχεις ας πούμε 4 παιδιά. Είναι η πρώτη γενιά. Τους μοιράζεις τη γη ή μάλλον το χαρτί και τώρα υπάρχει ένα χαρτί 5 εκταρίων για τον καθένα. Ύστερα, αυτά τα 4 παιδιά έχουν άλλα 4 παιδιά το καθένα, δεύτερη γενιά, και μοιράζουν τα 5 εκτάριά τους και τους αναλογεί λίγο περισσότερο από ένα εκτάριο στο καθένα. Στη συνέχεια, αυτά τα 4 εγγόνια έχουν άλλα 4 παιδιά το καθένα, τρίτη γενιά, και μοιράζονται το χαρτί και τους αναλογεί περίπου ένα τέταρτο του εκταρίου στο καθένα. Στη συνέχεια, αυτά τα δισέγγονα έχουν 4 παιδιά το καθένα, τέταρτη γενιά, και μοιράζονται το χαρτί και τους αναλογεί ένα δέκατο του εκταρίου στο καθένα. Και πια δεν συνεχίζω γιατί σε μόλις 40 χρόνια, στη δεύτερη γενιά, θα αλληλοσκοτωθούν. Αυτό είναι που κάνουν οι κακές κυβερνήσεις: σπέρνουν τον θάνατο.

Ο ΠΑΛΙΟΣ ΝΕΟΣ ΔΡΟΜΟΣ.

Πώς δημιουργήθηκε αυτή η λεγόμενη «υλική βάση» στην ιστορία του αγώνα μας;

Πρώτα απ’ όλα, ήταν η διατροφή. Με την ανάκτηση της γης που βρισκόταν στα χέρια των γαιοκτημόνων βελτιώθηκε η διατροφή. Η πείνα δεν επισκεπτόταν πια τα σπίτια μας. Στη συνέχεια, με την αυτονομία και την υποστήριξη των ανθρώπων που είναι «καλοί άνθρωποι», όπως τους αποκαλούμε, ακολούθησε η υγεία. Εδώ, πολύ σημαντική ήταν και είναι η υποστήριξη των αδελφικών γιατρών, που έτσι τους αποκαλούμε γιατί είναι σαν αδέρφια μας, που μας βοηθούν όχι μόνο σε σοβαρές ασθένειες. Επίσης, και πάνω απ’ όλα, μας βοηθούν στην προετοιμασία, δηλαδή στις γνώσεις της υγείας. Στη συνέχεια, η εκπαίδευση. Μετά η εργασία στη γη. Στη συνέχεια, η διακυβέρνηση και η διοίκηση των ίδιων των ζαπατιστικών λαών. Στη συνέχεια, η διακυβέρνηση και η ειρηνική συνύπαρξη με όσους δεν είναι ζαπατίστας.

Η υλική βάση γι’ αυτό, δηλαδή ο τρόπος παραγωγής, ήταν η συνύπαρξη προσωπικής-οικογενειακής εργασίας και συλλογικής εργασίας. Η συλλογική εργασία έδωσε τη δυνατότητα στις συντρόφισσες να απογειωθούν και να συμμετέχουν στην αυτονομία.

Ας πούμε ότι τα πρώτα 10 χρόνια της αυτονομίας, δηλαδή από την εξέγερση μέχρι τη γέννηση των Συμβουλίων Καλής Διακυβέρνησης το 2003, ήταν μια περίοδος εκμάθησης. Τα επόμενα 10 χρόνια, μέχρι το 2013, μαθαίναμε τη σημασία της μεταβίβασης από γενιά σε γενιά. Από το 2013 έως σήμερα, ήταν μια περίοδος παρατηρήσεων, κριτικής και αυτοκριτικής σχετικά με λάθη στη λειτουργία, τη διοίκηση και την ηθική.

Σε αυτό που θα ακολουθήσει τώρα, θα έχουμε πάλι ένα στάδιο μάθησης και αναπροσαρμογής. Δηλαδή, θα προκύψουν πολλά λάθη και προβλήματα, επειδή δεν υπάρχουν οδηγίες χρήσης ή βιβλίο που να λέει πώς να το κάνουμε. Θα πέσουμε πολλές φορές, ναι, αλλά θα σηκωνόμαστε ξανά και ξανά για να συνεχίσουμε να προχωράμε. Γιατί είμαστε ζαπατίστας.

Η υλική ή παραγωγική βάση αυτού του σταδίου θα είναι ένας συνδυασμός προσωπικής-οικογενειακής εργασίας, συλλογικής εργασίας και αυτού του νέου που ονομάζουμε «εργασία από κοινού» ή «μη ιδιοκτησία».

Η προσωπική-οικογενειακή εργασία βασίζεται στη μικρή και προσωπική ιδιοκτησία. Ένα άτομο και η οικογένειά του δουλεύουν το κομμάτι γης τους, το μαγαζάκι τους, το αυτοκίνητό τους, τα ζώα τους. Το κέρδος ή το όφελος πηγαίνει σε αυτήν την οικογένεια.

Η συλλογική εργασία βασίζεται στη συμφωνία μεταξύ συντροφισσών και/ή συντρόφων για εργασία σε συλλογική γη (που είχε οριστεί ως τέτοια πριν από τον πόλεμο και διευρύνθηκε μετά τον πόλεμο). Οι εργασίες κατανέμονται ανάλογα με τον χρόνο, την ικανότητα και τη διαθεσιμότητα. Το κέρδος ή το όφελος πηγαίνει στη συλλογικότητα. Συνήθως χρησιμοποιείται για γιορτές, κινητοποιήσεις, απόκτηση υγειονομικού εξοπλισμού, εκπαίδευση των λειτουργών υγείας και εκπαίδευσης, καθώς και για τις μετακινήσεις και τη συντήρηση των αρχών και των αυτόνομων επιτροπών.

Η εργασία από κοινού ξεκινά τώρα, με τo δικαίωμα κοινής χρήσης της γης. Ένα μέρος των ανακτημένων εδαφών δηλώνεται για «εργασία από κοινού». Δηλαδή, δεν χωρίζεται σε αγροτεμάχια και δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, δεν είναι ούτε μικρή, ούτε μεσαία, ούτε μεγάλη ιδιοκτησία. Αυτή η γη δεν ανήκει σε κανέναν, δεν έχει ιδιοκτήτη. Και, σε συμφωνία με τις γειτονικές κοινότητες, αυτή η γη «αλληλοδανείζεται» για να τη δουλεύουν. Δεν μπορεί να πουληθεί ή να αγοραστεί. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή, τη διακίνηση ή την κατανάλωση ναρκωτικών. Η εργασία γίνεται με «βάρδιες» μετά από συμφωνία ανάμεσα στις GAL (Αυτόνομες Τοπικές Κυβερνήσεις) και τους μη ζαπατίστας αδελφούς και αδελφές. Το όφελος ή το κέρδος ανήκει σε αυτούς που εργάζονται, αλλά η ιδιοκτησία όχι, είναι μια μη ιδιοκτησία που χρησιμοποιείται από κοινού. Δεν έχει σημασία αν είσαι ζαπατίστας, κομματικός, καθολικός, ευαγγελιστής, πρεσβυτεριανός, άθεος, εβραίος, μουσουλμάνος, μαύρος, λευκός, σκούρος, κίτρινος, κόκκινος, γυναίκα, άντρας, αλλόη. Μπορείς να δουλέψεις τη γη από κοινού, με τη συμφωνία, ανά χωριό, περιοχή ή ζώνη, των GAL (Αυτόνομες Τοπικές Κυβερνήσεις), των CGAL (Συλλογικότητες Αυτόνομων Τοπικών Κυβερνήσεων) και των ACGAL (Συνελεύσεις Συλλογικοτήτων GAL), που ελέγχουν ότι τηρούνται οι κανόνες της κοινής χρήσης. Ό,τι εξυπηρετεί το κοινό καλό, τίποτα που να αντιβαίνει στο κοινό καλό.

ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΜΟΙΡΑΣΜΑ: ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ.

Μερικά εκτάρια αυτής της Μη Ιδιοκτησίας θα προσφερθούν σε αδελφικούς λαούς από άλλες γεωγραφίες του κόσμου. Θα τους προσκαλέσουμε να έρθουν και να δουλέψουν αυτά τα εδάφη, με τα δικά τους χέρια και τις γνώσεις τους. Τι θα συμβεί αν δεν ξέρουν πώς να δουλέψουν τη γη; Λοιπόν, οι σύντροφοι και συντρόφισσες ζαπατίστας θα τους μάθουν τον τρόπο και τους χρόνους της γης και πώς να τη φροντίζουν. Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να ξέρουν πώς να δουλεύουν τη γη, δηλαδή να ξέρουν πώς να τη σέβονται. Δεν νομίζω ότι θα βλάψει κανέναν αν, όπως ακριβώς μελετά και μαθαίνει στα εργαστήρια και στα ερευνητικά κέντρα, να μελετά και να μαθαίνει επίσης πώς να δουλεύει τη γη. Και ακόμα καλύτερα αν αυτοί οι αδελφοί λαοί έχουν γνώσεις και τρόπους να δουλεύουν τη γη και μας μεταφέρουν αυτές τις γνώσεις και αυτούς τους τρόπους, ώστε να μπορούμε κι εμείς να μάθουμε. Είναι σαν να μοιραζόμαστε, όχι μόνο στα λόγια, αλλά και στην πράξη.

Δεν χρειαζόμαστε να έρθουν να μας εξηγήσουν την εκμετάλλευση, γιατί τη ζούμε εδώ και αιώνες. Ούτε να έρθουν για να μας πουν ότι πρέπει να πεθάνουμε για να κερδίσουμε την ελευθερία. Αυτό το γνωρίζουμε και το κάνουμε πράξη καθημερινά εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Αυτό που είναι ευπρόσδεκτο είναι η γνώση και η πρακτική για τη ζωή.

Κοιτάξτε, η αντιπροσωπεία που πήγε στην Ευρώπη έμαθε πολλά πράγματα, αλλά το σημαντικότερο που μάθαμε είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, ομάδες, συλλογικότητες, οργανώσεις, που αναζητούν τρόπους να αγωνιστούν για τη ζωή. Έχουν άλλο χρώμα, άλλη γλώσσα, άλλα έθιμα, άλλη κουλτούρα, άλλον τρόπο. Έχουν όμως το ίδιο πράγμα με εμάς, που είναι η αγωνιζόμενη καρδιά.

Δεν ψάχνουν να βρουν ποιος είναι καλύτερος ή να τους δώσουν μια θέση στις κακές κυβερνήσεις. Αναζητούν πώς να θεραπεύσουν τον κόσμο. Και ναι, είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Αλλά είναι ίδιοι, ή μάλλον είμαστε ίδιοι. Επειδή θέλουμε πραγματικά να χτίσουμε κάτι άλλο, και αυτό το άλλο είναι η ελευθερία. Δηλαδή, η ζωή.

Και εμείς, οι ζαπατιστικές κοινότητες, λέμε ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, αδιάφορο που είναι μακριά, είναι η οικογένειά μας. Και σε αυτή την οικογένεια υπάρχουν μεγαλύτερες αδελφές και μεγαλύτερα αδέλφια, μικρές αδελφές και μικρά αδέλφια. Και δεν υπάρχει κάποιος καλύτερος. Μόνο μία οικογένεια. Και ως οικογένεια στηρίζουμε ο ένας την άλλη όταν μπορούμε, και διδάσκουμε η μία στον άλλον ό,τι ξέρουμε.

Και όλες, όλοι, όλοες, είναι κόσμος από τα κάτω. Γιατί; Γιατί οι αποπάνω κηρύσσουν τον θάνατο, επειδή τους αποφέρει κέρδη. Οι αποπάνω θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά προς όφελός τους, παρόλο που γίνονται όλο και χειρότερα. Γι’ αυτό είναι οι αποκάτω που θα αγωνιστούν και ήδη αγωνίζονται για τη ζωή. Αν το σύστημα είναι ο θάνατος, τότε ο αγώνας για τη ζωή είναι ο αγώνας ενάντια στο σύστημα.

Τι ακολουθεί; Λοιπόν, ο καθένας χτίζει τη δική του ιδέα, τη δική του σκέψη, το δικό του σχέδιο για το τι είναι καλύτερο. Και ο καθένας μπορεί να έχει διαφορετικό τρόπο σκέψης και διαφορετικό τρόπο να κάνει τα πράγματα. Και αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό. Γιατί στην οργανωμένη πράξη βλέπει ο καθένας τι λειτουργεί και τι όχι. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, συνταγές ή οδηγίες χρήσης, γιατί αυτό που λειτουργεί για κάποιον μπορεί να μην λειτουργεί για κάποιον άλλο. Τα παγκόσμια «κοινά» είναι το μοίρασμα ιστοριών, γνώσεων, αγώνων.

Έτσι, όπως λένε, το ταξίδι για τη ζωή συνεχίζεται. Στον αγώνα, λοιπόν.

Από τα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού.
Εξεγερμένος Υποδιοικητής Μοϊσές.
Μεξικό, Δεκέμβριος 2023. Μετά από 500, 40, 30, 20, 10, 3 χρόνια, έναν χρόνο, μερικούς μήνες, μερικές εβδομάδες, λίγες μέρες, μόλις πριν από λίγο.

Υ.Γ.- Στο τέλος της συνέντευξης και αφού έλεγξε αν το νόημα των εξηγήσεών του ήταν σωστό, ο Εξεγερμένος Υποδιοικητής Μοϊσές –στον οποίο ανατέθηκε η ζαπατιστική διοίκηση και η εκπροσώπηση φωνής των ζαπατίστας πριν από 10 χρόνια, το 2013– άναψε το πολλοστό τσιγάρο. Εγώ άναψα την πίπα. Μείναμε να κοιτάζουμε τον φεγγίτη πάνω από την πόρτα της καλύβας. Το ξημέρωμα έδινε τη θέση του στην αυγή και το πρώτο φως της ημέρας ξυπνούσε τους ήχους στα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού. Δεν είπαμε τίποτε άλλο, αλλά ίσως σκεφτήκαμε και οι δύο: «και ό,τι λείπει, λείπει».

Υ.Γ. ΠΟΥ ΔΗΛΏΝΕΙ ΕΝΟΡΚΩΣ. – Σε καμία στιγμή και σε κανένα στάδιο της διαβούλευσης που οδήγησε στην απόφαση που πήραν οι ζαπατιστικοί λαοί δεν έγιναν παραπομπές ή υποσημειώσεις ή αναφορές, όσο μακρινές και αν είναι, στον Μαρξ, τον Ένγκελς, τον Λένιν, τον Τρότσκι, τον Στάλιν, τον Μάο, τον Μπακούνιν, τον Τσε, τον Φιντέλ Κάστρο, τον Κροπότκιν, τον Φλόρες Μαγόν, τη Βίβλο, το Κοράνι, τον Μίλτον Φρίντμαν, τον Μιλέι, τον προοδευτισμό (αν έχει κάποια βιβλιογραφική αναφορά εκτός από αυτήν της διάρροιας), τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, τον Λομπάρντο,[iv] τον Ρεβουέλτας,[v] τον Φρόιντ, τον Λακάν, τον Φουκώ, τον Ντελέζ, σε ό,τι είναι της μόδας στην αριστερά, ή σε οποιαδήποτε πηγή από τα αριστερά, τα δεξιά ή το ανύπαρκτο κέντρο. Και όχι μόνο αυτό, ξέρω επίσης ότι δεν έχουν διαβάσει κανένα από τα θεμελιώδη έργα των ισμών που τρέφουν τα όνειρα και τις ήττες της αριστεράς. Από την πλευρά μου, δίνω μία συμβουλή που δεν μου ζητήθηκε σε όσους διαβάζουν αυτές τις γραμμές: ο καθένας είναι ελεύθερος να γελοιοποιηθεί, αλλά θα τους συνιστούσα πριν αρχίσουν τις ανοησίες τους, του τύπου «το εργαστήριο της Λακαντόνα», «το ζαπατιστικό πείραμα» και να το κατατάσσουν αυτό στην μία ή στην άλλη έννοια, να το σκεφτούν λίγο. Γιατί, μιλώντας για γελοιοποιήσεις, έχουν ήδη υποστεί μεγάλες εδώ και σχεδόν 30 χρόνια που «εξηγούν» τον ζαπατισμό. Ίσως να μην το θυμάστε τώρα, αλλά αυτό που μένει εδώ, εκτός από την αξιοπρέπεια και τη λάσπη, είναι η μνήμη. Ούτε συζήτηση.

.

Πιστοποιώ.

Ο Καπετάνιος.

[i] Πουχούι: Νυχτοπάτης, μικρό νυκτόβιο πουλί, με φτέρωμα γκρίζο καφέ, που «είναι ευκολότερο να το ακούσει κάποιος παρά να το δει». Για τους Μάγια είναι φύλακας των δρόμων.

[ii] Εjidal στο πρωτότυπο. Το ejido (εχίδο) είναι ένας τύπος γης στη μεξικανική νομοθεσία που συνδέεται κυρίως με την αγροτική μεταρρύθμιση της Μεξικανικής Επανάστασης, η οποία με τον αγροτικό νόμο του 1915 την ορίζει ως συλλογική γη, αδιαίρετη, χωρίς δυνατότητα πώλησης ή κληροδότησης.

[iii] Ejidatario: κάθε πρόσωπο που συμμετέχει στη χρήση του εχίδο και έχει ένα πιστοποιητικό για τα δικαιώματα επί της γης που του έχει εκχωρηθεί. Το έγγραφο αυτό δεν είναι τίτλος ιδιοκτησίας, αλλά το πιστοποιεί ως δικαιούχο που δύναται να κάνει χρήση του συγκεκριμένου κομματιού γης.

[iv] Vicente Lombardo Toledano (1894-1968), ο «πρύτανης του μεξικάνικου μαρξισμού».

[v] José Revueltas Sánchez (1914-1976), μεξικάνος κομμουνιστής, ιδρυτής της (μεξικάνικης) Ένωσης Σπαρτακιστών. Έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα, καθώς και σενάρια, δοκίμια και πολιτική κριτική. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του Η Τρύπα, Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2019.